به گزارش مشرق، «یوکیا آمانو» مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی روز جمعه در نشستی در اندیشکده بروکینگز با موضوع روند گفت‌وگوها با تهران و همچنین نحوه راستی‌آزمایی پرونده هسته‌ای ایران، حضور یافت.نشست امروز با حضور «رابرت اینهورن» عضو سابق تیم مذاکره‌کننده آمریکا برگزار شد. آقای اینهورن در ابتدای این نشست، آژانس را المانی «غیرقابل صرف‌نظر» در فرآیند مبارزه با اشاعه هسته‌ای توصیف کرد و گفت دیده‌بان هسته‌ای سازمان ملل نقشی محوری در این زمینه ایفا می‌کند.
آمانو: آژانس نهادی سیاسی نیست
وی با اشاره به نقش آژانس در فرایند اجرای توافق هسته‌ای موقت ایران و گروه 1+5، گفت این سازمان تلاش کرده است تا فعالیت‌های ایران را مورد راستی‌آزمایی قرار دهد.
عضو سابق تیم مذاکره‌کننده آمریکا با معرفی سوابق آمانو، تیم آژانس را حرفه‌ای معرفی کرد و گفت این سازمان است که تعیین می‌کند آیا کشوری از تعهدات خود تخطی کرده است یا به آنها پایبند بوده است. وی افزود: «آژانس نقشی حساس در نظارت و راستی‌آزمایی پایبندی ایران به توافق موقت، ایفا می‌کند.»
در ادامه مدیر کل آژانس به سخنرانی در مورد آژانس و برنامه هسته‌ای ایران پرداخت. وی با اشاره به سابقه حدود 60 ساله آژانس انرژی اتمی، گفت آژانس یک نیروی سیاسی نیست و مدعی شد که این سازمان طرف هیچ گروهی را نمی‌گیرد و یک نهاد مستقل است.
وی با بیان اینکه کشورهای غیر هسته‌ای باید متعهد باشند که از فناوری هسته‌ای تنها استفاده‌های صلح‌آمیز داشته باشند، گفت این کشورها باید توافقی جامع با آژانس داشته و بر اساس آن متعهد شوند که فعالیت‌های هسته‌ای آنها با اقدامات صلح‌آمیز محدود باشد.
آقای آمانو با سابقه تصویب پروتکل الحاقی، گفت این پروتکل با هدف دادن ابزارهای بیشتر به آژانس برای نظارت بیشتر و همچنین تشخیص اینکه هیچ فعالیت‌های اعلام‌نشده هسته‌ای در کشورها وجود ندارد، تصویب شده است.
وی با اشاره به منابع مالی و نیروهای محدود آژانس، گفت این سازمان باید تلاش کند تا با کمترین هزینه و بالاترین بهره‌وری، از جمله از طریق به‌کارگیری فناوری‌های جدید از جمله دوربین‌های مدار بسته و تصاویر ماهواره‌ای، وظایف خود را انجام دهد.
مدیر کل آژانس در ادامه گفت در گذشته تنها نگرانی در مورد ساخت تسلیحات هسته‌ای، مربوط به دولت‌ها بود، اما امروز این نگرانی وجود دارد که بازیگرانی غیر از دولت‌ها، به دنبال سلاح هسته‌ای باشند.
آمانو: نمی‌توان اطمینان داد که مواد هسته‌ای اعلام‌نشده‌ای وجود ندارد
وی ایران، سوریه و کره شمالی را مهمترین پرونده‌های آژانس در زمینه اجرای پادمان‌های ایمنی دانسته و گفت: «این‌ها پرونده‌های بسیار متفاوتی هستند، اما آنچه که بین آنها مشترک است، این است که آنها تعهدات پادمانی خود در قبال آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و دیگر تعهدات مربوطه را به طور کامل اجرا نکرده‌اند. این امر، موجب شده تا انجام وظیفه کارآمد ما، بسیار دشوار شود.»
مدیر کل آژانس افزود: «در رابطه با آژانس، مسئله هسته‌ای ایران در ماه اوت 2002 آغاز شد، زمانی که رسانه‌ها گزارش دادند ایران در نطنز در حال ساخت یک مجموعه هسته‌ای زیرزمینی بزرگ مرتبط با فعالیت‌های هسته‌ای است، که به آژانس در رابطه با آن اطلاع‌رسانی نشده است. پس از آن بود که ایران به وجود این مجموعه اذعان کرده و آن را تحت پادمان‌های آژانس قرار داد.»
آقای آمانو با بیان اینکه مدیر کل آژانس باید «بی‌طرف» باشد و اصولی یکسان را برای تمامی اعضا به کار بندد، گفت: «از دید من، تمامی پادمان‌هایی که با اعضای آژانس مورد توافق قرار گرفته و همچنین دیگر تعهدات نظیر قطعنامههای شورای امنیت، باید به طور کامل اجرایی شود.»
وی افزود: «زمانی که من در اواخر سال 2009 مدیر کل آژانس شدم، این قاعده را در رابطه با ایران به کار بستم. من احساس کردم که تشریح موضوعات برای شفاف‌سازی، اولین گام ضروری در راستای حل مسئله است. من در گزارش فصلی خود در فوریه 2010 اعلام کردم که مواد هسته‌ای اعلام شده ایران از اهداف صلح‌آمیز منحرف نشده است، اما در عین حال عنوان کردم که ایران به اندازه کافی همکاری نکرده تا آژانس بتواند به این جمع‌بندی برسد که تمام مواد هسته‌ای داخل ایران، در فعالیت‌های صلح‌آمیز به کار گرفته شده است. من به ایران توصیه کردم که پروتکل الحاقی را اعمال کرده و در رابطه با آنچه که به ابعاد احتمالی نظامی برنامه هسته‌ای این کشور معروف شده، شفاف‌سازی کند.»
مدیر کل آژانس ادامه داد: «مسئله دیگر این بود که چطور باید به این ابعاد احتمالی نظامی پرداخت. کارشناسان ما چندین سال سخت تلاش کردند، و به صورتی بی‌طرفانه به ارزیابی حجم بالایی از اسناد مربوط به برنامه هسته‌ای از مجموعه گسترده‌ای از منابع مستقل و همچنین به دست آمده از سوی آژانس و ارائه شده از سوی خود ایران و همچنین چندین کشور عضو، پرداختند.»
وی افزود: «پس از بررسی دقیق این مسئله، من تصمیم گرفتم تا گزارش نوامبر 2011، این جزئیات را ارائه کنم. من در آن گزارش اعلام کردم اطلاعاتی که توسط آژانس جمع‌آوری شده، در مجموع معتبر است. این اطلاعات از بعد فنی، افراد، سازمان‌های دخیل و زمانبندی، منطبق با واقعیت بود.»
مدیر کل آژانس همچنین عنوان کرد که آن گزارش نشان داد فعالیت‌هایی در زمینه تسلیحات هسته‌ای صورت گرفته و تا پیش از پایان سال 2003 در جریان بوده و همچنان ممکن است برخی از آنها در جریان باشد.
وی افزود: «می‌خواهم در این رابطه کاملا صریح صحبت کنم، چراکه برخی سوءتفاهمات در این رابطه وجود دارد. آژانس نگفته است که ایران تسلیحات هسته‌ای دارد. ما در مورد اطلاعاتی که در اختیار داریم، در رابطه با ابعاد احتمالی نظامی برنامه هسته‌ای ایران، جمع‌بندی نکرده‌ایم. آنچه ما گفتیم این است که ایران باید در مورد این موضوعات شفاف‌سازی کند، چراکه اطلاعات گسترده‌ای وجود دارد که نشان می‌دهد این کشور درگیر اقداماتی از این دست بوده است.»
وی همچنین با اشاره به سابقه قطعنامههای شورای حکام و شورای امنیت در پاسخ به آن گزارش، گفت: «آن قطعنامه‌ها از ایران خواستند تا در رابطه با ابعاد احتمالی نظامی برنامه هسته‌ای خود توضیح دهد تا اعتماد بین‌المللی در رابطه با ماهیت صرفا صلح‌آمیز این برنامه، احیا شود.»
آقای آمانو افزود: «بر اساس این قطعنامه‌ها، آژانس طی دو سال بعد، مذاکراتی با ایران داشت، اما هیچ پیشرفتی حاصل نشد و ما در دوره‌ای، دور خود می‌چرخیدیم. سال گذشته ما مشاهده کردیم که اقداماتی صورت گرفت. در ماه نوامبر من به تهران سفر کردم و چارچوب همکاری‌ای با ایران امضا کردم که این کشور در آن موافقت کرد تا تمامی موضوعات فی‌مابین گذشته و کنونی را حل کند. ما توافق کردیم که رویکردی گام به گام پیش بگیریم.»
مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، با بیان اینکه تعهدات اولیه ایران به خوبی اجرا شد، گفت: «از ماه دسامبر سال 2014، پیشرفت‌ها در زمینه اجرای اقدامات مورد توافق، محدود بوده است. دو اقدام عملی مهم که باید دو ماه قبل کامل می‌شد، هنوز اجرایی نشده است. آژانس از ایران دعوت کرد تا اقدامات عملی تازه‌ای برای همکاری‌هایمان، پیشنهاد کند، اما این اقدام صورت نگرفته است.»
آقای آمانو افزود: «شفاف‌سازی در مورد ابعاد احتمالی نظامی روندی بی‌پایان نخواهد بود و می‌تواند طی یک چارچوب زمانی معقول، انجام پذیرد. اما اینکه تا کجا و با چه سرعتی می‌توانیم پیش رویم، تا حد بسیار زیادی به همکاری ایران بستگی دارد. من تصریح کرده‌ام که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، پس از رسیدن به درکی از تصویر روشن موضوعات مد نظر در رابطه با ابعاد احتمالی نظامی، ارزیابی خود را به شورای حکام ارائه می‌دهد. پس از آن این شورای حکام خواهد بود که در رابطه با اقدامات بعدی تصمیم‌گیری می‌کند.»
وی ادامه داد: «همانطور که می‌دانید، اکنون دو مسیر مذاکره در مورد برنامه هسته‌ای ایران در جریان است. یکی مسیر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و ایران است و دیگری مسیر گروه موسوم به 1+5 و ایران است، که آژانس در آن هم ایفای نقش می‌کند. این 6 کشور، یعنی چین، فرانسه، آلمان، روسیه، بریتانیا و ایالات متحده بر سر برنامه مشترک اقدام در نوامبر 2013 با ایران توافق کردند، که هدف از آن رسیدن به راهکار جامعی بلندمدت و مورد توافق طرفین بود که نسبت به صرفا صلح‌آمیز بودن برنامه هسته‌ای ایران، اطمینان ایجاد کند. همه این هفت کشور از آژانس خواستند تا نظارت و راستی‌آزمایی اقدامات داوطلبانه‌ای که قرار بود ایران انجام دهد، بر عهده بگیرد. ما هم در حال انجام این کار هستیم. مذاکرات 1+5 با ایران هم ادامه دارد.»
مدیر کل آژانس در پایان سخنرانی خود گفت: «باید اشاره کنم که ایران پروتکل الحاقی را اجرا نکرده است، که این برخلاف قطعنامههای شورای حکام و شورای امنیت سازمان ملل است. اجرای پروتکل الحاقی از سوی ایران، ضروری است تا آژانس بتواند به اطمینان نبود مواد و فعالیت‌های هسته‌ای اعلام‌نشده در این کشور را اعلام کند. وضعیت کنونی این است که مواد هسته‌ای که تحت نظر پادمان‌های آژانس است، صلح‌آمیز هستند، اما ما نمی‌توانیم با اطمینان اعلام کنیم که تمام مواد موجود در ایران، در فعالیت‌های صلح‌آمیز به کار گرفته شده است. برای رسیدن به آن اطمینان، ایران باید موضوعات مربوط به ابعاد نظامی احتمالی را شفاف‌سازی کرده و پروتکل الحاقی را اجرا کند. آتچه که اکنون لازم است، اقدامات واقعی از سوی ایران است، تا تمام موضوعات بی‌مانده را حل کند. من متعهد هستم تا با ایران در جهت احیای اعتماد بین‌المللی نسبت به ماهیت صرفا صلح‌آمیز برنامه هسته‌ای این کشور، همکاری کنم. اما تکرار می‌کنم، این یک روند بی‌پایان نیست و بسیار مهم است که ایران چارچوب همکاری را به طور کامل هرچه زودتر، اجرا کند. آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، می‌تواند کمکی منحصر به فرد به حل مسئله هسته‌ای ایران کند، اما ما نمی‌توانیم به تنهایی این کار را انجام دهیم، لازمه این کار حمایت مداوم جامعه بین‌المللی و همچنین همکاری ایران برای حل تمامی موضوعات باقی مانده است.»
وی در ادامه در پاسخ به این سوال که بسیاری، از جمله روسیه آژانس را به سیاسی بودن متهم می‌کنند، گفت تمام اقداماتی که آژانس انجام می‌دهد، جنبه‌های سیاسی هم دارد. وی افزود: «ما یک باشگاه چانه‌زنی نیستیم، ما نتایج قطعی ارائه می‌کنیم.»
انجام اقداماتی فراتر از پروتکل الحاقی، بخشی از توافق جامع؟
در ادامه اینهورن به صحبت پرداخت و گفت به نظر می‌رسد که برای اجرای کامل توافق جامع هسته‌ای، ایران باید اقداماتی حتی فراتر از پروتکل الحاقی را به بپذیرد و این امری است که این رغبتی به آن ندارد.
آمانو این اظهارات اینهورن را رد نکرد، اما گفت باید دید محتوای توافق جامع هسته‌ای، در صورتی که چنین توافقی وجود داشته باشد، چه خواهد بود و سپس این توافق باید به تائید شورای حکام آژانس برسد و پس از آن بر اساس مفاد توافق، اقدامات راستی‌آزمایی و بازرسی صورت گیرد.
اینهورن که به اتخاذ مواضع تند در قبال برنامه هسته‌ای ایران معروف است، در ادامه ایران را به مسدود کردن مسیر بازرسی‌ها متهم کرد و پرسید در صورتی که ایران به این رویه ادامه دهد، آژانس چه اقدامی می‌دهد. آمانو در پاسخ به این سوال گفت: «با توجه به موضوع ابعاد احتمالی هسته‌ای، ما در ماه نوامبر سال 2013 با ایران توافق کردیم که برای حل تمامی مسائل گذشته و کنونی، باید همکاری صورت گیرد.»
وی افزود: «این روندی گام به گام است و ما توافق کردیم که در مورد ابعاد احتمالی تسلیحاتی به عنوان نمونه بحث چاشنی‌های انفجاری «بریج وایر»، همکاری صورت گیرد. ایران اطلاعاتی داده است و ما در حال بررسی آنها هستیم... با این حال، پیشرفت‌ها محدود بوده است... ما باید هرآنچه ممکن است برای شفاف‌سازی موضوعات گذشته و کنونی انجام دهیم.»
مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در ادامه در پاسخ به سوال یکی از حاضران مبنی بر اینکه آیا اگر اطلاعاتی در مورد پیشینه فعالیت‌های هسته‌ای ایران به دست آید، این امر علنی می‌شود یا محرمانه باقی می‌ماند، گفت: «تمامی اطلاعات پادمان‌های ایمنی باید بین ایران و آژانس بماند. اگر اطلاعاتی در این رابطه به دست آید، من آن را در اختیار اعضای آژانس قرار می‌دهم و با بخشی از جزئیات، گزارش می‌کنم... در صورتی که شورای حکام موافقت کند، این اطلاعات علنی خواهد شد.»
دوره حل مسائل نه یک ماه و نه 10 ساله خواهد بود
وی با اشاره به سفر خود به تهران و دیدار با «حسن روحانی» رئیس‌جمهور ایران، گفت آقای روحانی در آن دیدار تأکید کرد که تهران آماده است تا روند همکاری‌ها را تسریع کند. آمانو با بیان اینکه در حال حاضر همکاری‌ها کند شده، گفت این بدان معنا نیست که در آینده هم همکاری‌ای صورت نمی‌گیرد و آژانس همچنان امیدوار به پیشرفت مذاکرات و «شفاف‌سازی مسائل در یک دوره زمانی معقول» است.
آقای آمانو با بیان اینکه آژانس انتظار دارد ایران «بالاترین شفافیت» را داشته باشد، گفت این شورای حکام است که روند بازرسی‌ها را مشخص می‌کند. وی در مورد دوره زمانی معقول گفت، این یک دوره یک ماهه نخواهد بود، اما 10 سال هم به طول نخواهد انجامید.
وی در ادامه در توضیح پروتکل الحاقی، گفت بر این اساس، آژانس حق خواهد داشت در صورتی که احساس کرد ممکن است فعالیت هسته‌ای در یک سایت نظامی در جریان است، به آن دسترسی داشته باشد. در صورتی که آن کشور از اعطای این دسترسی خودداری کرد، باید دلیلی مشخص برای این امر ارائه دهد و به صرف نظامی بودن یک سایت نمی‌توان از دسترسی مدیریت‌شده به آن جلوگیری کرد. وی افزود: «در برخی موارد مشخص، ما درخواست دسترسی داریم.»
مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در ادامه اذعان کرد که ایرانی‌ها برای رفع تردید‌ها، در صورتی که تردیدی وجود داشته باشد و شفاف‌سازی در این زمینه «آمادگی» دارند، اما این امر نیازمند عزم سیاسی است.
رسیدن به خاورمیانه عاری از سلاح هسته‌ای دشوار است
وی در ادامه در پاسخ به این سوال که چه چیز مهمترین چالش برای رسیدن به خاورمیانه عاری از سلاح هسته‌ای است، بدون اشاره به تسلیحات هسته‌ای رژیم‌صهیونیستی، مذاکره در این رابطه را تنها راه‌حل دانست. وی با بیان اینکه آژانس از رسیدن به خاورمیانه عاری از سلاح هسته‌ای حمایت می‌کند، گفت تحقق این موضوع امر ساده‌ای نیست.
مدیر کل آژانس انرژی اتمی در ادامه در پاسخ به سوالی در مورد تفاوت‌های فریدون عباسی و علی‌اکبر صالحی روسای سابق و کنونی سازمان انرژی اتمی گفت، این دو شخصیت‌های کاملا متفاوتی هستند، اما هر دو درک مناسبی از مسائل دارند و کار کردن با آنها برای آمانو مفید بوده است.
آقای آمانو که این هفته به واشنگتن سفر کرده، دیدارهایی را با «جان کری» وزیر خارجه و «وندی شرمن» نماینده آمریکا در مذاکرات هسته‌ای با ایران، داشته است.
نشست امروز بروکینگز با موضوع نقش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در مذاکرات هسته‌ای ایران برگزار شده است. هرچند مذاکرات تهران و آژانس از فرایند گفت‌وگوها با اعضای دائم شورای امنیت به علاوه آلمان مجزا است، اما بر اساس توافق موقتی که سال گذشته در شهر ژنو سوئیس به دست آمد، آژانس مسئول راستی‌آزمایی پایبندی تهران به تعهدات خود معرفی شده است.
